1. HIV/AIDS là gì?
AIDS là một bệnh do virus gây ra. Loại virus này khi vào trong cơ thể làm cho cơ thể không có khả năng chống đỡ với bệnh tật. Virus đó được gọi là HIV. Người bị nhiễm HIV có thể sống khoẻ mạnh một thời gian dài từ 5 – 10 năm hoặc lâu hơn, sau đó mới chuyển sang giai đoạn AIDS. Trong khoảng thời gian đó, vẻ bề ngoài của người nhiễm HIV chẳng khác gì người chưa nhiễm, nhưng họ có thể làm lây lan HIV nếu không có biện pháp bảo vệ. Chính vì sự lây lan âm thầm đó mà HIV đã gây ra đại dịch AIDS.
2. Ai có thể bị nhiễm HIV?
Tất cả mọi người đều có thể bị nhiễm HIV nếu không biết cách tự phòng tránh.
3. Các hành vi nguy cơ chính làm lây truyền HIV
Một người có thể bị lây nhiễm HIV khi HIV xâm nhập được vào dòng máu trong cơ thể của họ thông qua các hành vi như:
– Quan hệ tình dục qua đường âm đạo, hậu môn, miệng mà không sử dụng bao cao su;
– Dùng chung bơm kim tiêm, dụng cụ xăm trổ, lưỡi dao cạo, dụng cụ làm móng tay chân… có dính máu nhiễm HIV hoặc khi truyền máu, cấy ghép các bộ phận lấy từ cơ thể người bị nhiễm HIV;
– Người mẹ bị nhiễm HIV có thể làm lây truyền HIV sang cho con trong quá trình mang thai, sinh con hoặc qua bú sữa mẹ;….
4. HIV có thể lây truyền qua đường tình dục khi nào?
Một người bị nhiễm HIV thì trong máu, dịch âm đạo hoặc tinh dịch của họ sẽ có nhiều HIV. Do vậy, khi quan hệ tình dục với người bị nhiễm HIV mà không sử dụng bao cao su, HIV sẽ xâm nhập vào cơ thể bạn và bạn cũng sẽ trở thành người nhiễm HIV.
Đồng tính luyến ái nam thường có nguy cơ nhiễm HIV cao là do đặc điểm thích quan hệ với nhiều bạn tình và giao hợp qua hậu môn là nơi dễ sây sát hơn.
Các hành vi mua dâm – bán dâm, cưỡng dâm, hiếp dâm cũng thường có nguy cơ cao nhiễm HIV hoặc làm lây truyền HIV.
5. Thế nào là tình dục an toàn?
Tình dục an toàn là những hình thức quan hệ tình dục vừa có thể thỏa mãn nhu cầu tình dục vừa đảm bảo phòng, tránh nguy cơ lây nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục và HIV/AIDS. Tránh không để cơ thể của mình tiếp xúc với dịch tiết từ cơ quan sinh dục hoặc máu của bạn tình trong quá trình quan hệ tình dục được xem là tình dục an toàn.
Bạn có thể thực hiện tình dục an toàn bằng cách:
Vuốt ve, kích thích lẫn nhau nhưng không để da và niêm mạc của mình tiếp xúc với dịch tiết từ cơ quan dinh dục của bạn tình;
Sử dụng bao cao su đúng cách khi có quan hệ tình dục qua đường âm đạo, miệng hay hậu môn để tránh tiếp xúc với các dịch tiết sinh dục của bạn tình;
Không sờ trực tiếp vào tinh dịch hay dịch tiết âm đạo của bạn tình, đặc biệt khi da tay của bạn bị trầy xước;
Không để tinh dịch hay dịch tiết âm đạo tiếp xúc trực tiếp với bất kỳ vùng da niêm mạc nào của mình, nhất là những vùng da, niêm mạc có vết xước hay vết loét.
6. HIV có thể lây truyền qua đường máu khi nào?
Da hoặc niêm mạc, nhất là khi có những vết trầy xước tiếp xúc trực tiếp với máu bị nhiễm HIV.
Da bị rách do các vật sắc nhọn có dính máu nhiễm HIV như dao, kim tiêm, dụng cụ xăm trổ, lưỡi dao cạo, dụng cụ làm móng tay chân…
Khi truyền máu, cấy ghép các bộ phận lấy từ cơ thể người nhiễm.
7. HIV có thể lây truyền từ mẹ sang con khi nào?
Nếu một người phụ nữ nhiễm HIV mà mang thai thì đứa trẻ sinh ra có thể cũng bị lây nhiễm HIV qua các con đường như:
– Qua quá trình cung cấp máu qua rau thai để nuôi dưỡng bào thai;
– Qua quá trình đẻ, HIV có trong nước ối, dịch tử cung, dịch âm đạo của người mẹ có thể lây truyền qua các vết sây sát li ti hoặc qua niêm mạc miệng, mắt, mũi của thai nhi;
– Qua sữa mẹ khi cho con bú hoặc trong quá trình cho con bú, đầu vú mẹ có thể bị tổn thương và tiếp xúc trực tiếp với niêm mạc miệng bị sây sát của trẻ nhi. Nhưng việc lây qua sữa mẹ thường ít gặp do số lượng HIV trong sữa rất ít…
8. Bạn có thể biết ai là người nhiễm HIV hay không?
Nhiều người nhiễm HIV trong giai đoạn đầu thường không có biểu hiện gì bên ngoài để có thể nhận biết được. Một số trường hợp khi mới nhiễm HIV có thể có các triệu chứng của nhiều bệnh thông thường như sốt, nổi hạch, nổi ban đỏ trong 8-10 ngày rồi trở lại bình thường. Vì vậy, cách duy nhất đẻ biết mình có bị nhiễm HIV hay không là phải xét nghiệm máu tại các cơ sở xét nghiệm HIV chuẩn thức theo quy định của Bộ Y tế.
9. Lợi ích của việc xét nghiệm HIV và tư vấn là gì?
Xét nghiệm HIV sẽ cho bạn biết có bị nhiễm HIV hay không? Đối với những người đã bị nhiễm HIV, xét nghiệm và tư vấn sẽ giúp họ bảo vệ sức khoẻ cho chính mình và gia đình. Điều đó giúp người bị nhiễm HIV có thể:
– Hiểu biết hơn về sự lây nhiễm của HIV/AIDS để phòng lan truyền HIV cho gia đình và cộng đồng
– Bắt đầu với việc điều trị để giảm sự nhân lên của HIV trong cơ thể, làm chậm quá trình tiến triển thành AIDS và giảm sự phát triển của các bệnh nhiễm trùng cơ hội, đặc biệt là bệnh phổi.
Thay đổi lối sống, nề nếp (chế độ ăn, tập thể dục, tránh sự căng thẳng, không hút thuốc lá, không sử dụng ma tuý, không mua bán dâm…) nhằm làm tăng sức đề kháng chống lại bệnh tật.
Biết tự chăm sóc bản thân để kéo dài cuộc sống và sống an toàn , hữu ích
Có quyết định sáng suốt về các mối quan hệ với gia đình, cộng đồng xã hội và các kế hoạch lâu dài khác…
10. Người nhiễm HIV sinh hoạt với gia đình cần làm gì để tránh lây lan?
Để tránh lây truyền HIV cho người khác, người nhiễm HIV cần:
– Sử dụng bao cao su thường xuyên và đúng cách khi quan hệ tình dục .
– Trong sinh hoạt cần dùng riêng những đồ cá nhân có thể dây dính máu như: kim, bơm tiêm, kim châm cứu, dao cạo râu, bàn chải đánh răng, nạo lưỡi, đồ làm móng tay chân…. hay những đồ cá nhân có liên quan đến dịch sinh dục như quần lót…
– Khi máu, mủ rơi vãi ra ngoài thì dùng giấy, vải loại dễ hút nước để lau sạch, rồi lau sát trùng lại bằng nước Javel hoặc cồn.
– Các loại rác có dính máu như: giấy, bông, băng, gạc, bơm kim tiêm… cần cho vào hai lớp túi nilon buộc chặt lại trước khi bỏ vào thùng rác, đem đốt hoặc chôn sâu 2 mét cách nguồn nước 10 mét.
Người nhiễm HIV và gia đình cần đến gặp bác sĩ để được hướng dẫn cụ thể hơn.
11. Bạn nên làm gì khi người nhiễm HIV bị sốt?
Cho người nhiễm HIV nằm nơi thoáng mát không có gió lùa.
Hạ nhiệt bằng cáh dìng khăn ướt, lau mát trán, nách và bẹn
Đắp khăn ướt lên trán, ngực để cho nước tự bay hơi
Bồi phụ mất nước, điện giải tốt nhất bằng nước ORESOL(ORS). Có thể uống các loại nước mát như: nước đun sôi để nguội, nước trà loãng, nước súp hoặc tốt nhất là nước trái cây.
Uống thuốc hạ sốt như: paracetamol 500mg/lần, 8giờ 1lần, giảm liều đôí với trẻ em.
Cần phải có sự giúp đỡ của cán bộ y tế khi bệnh nhân là trẻ em hoặc phụ nữ có thai có những biểu hiện sau đây:
– Sốt cao, rét run, cơn sốt kéo dài,
– Sốt tăng về chiều kèm theo ho và gầy sút nhiều,
– Sốt cao co giật, cứng gáy, tăng cảm giác và có biểu hiện rối loạn tinh thần.
12. Bạn làm gì khi người nhiễm HIV bị tiêu chảy?
Tiêu chảy là triệu chứng thường gặp, diễn biến nhiều đợt và dai dẳng, có khi kéo dài trên 1 tháng. Chủ yếu xử lý như một tiêu chảy thông thường.
Cách phát hiện: theo dõi số lần đi ngoài và đặc điểm của phân. Bệnh nhân bị tiêu chảy khi đi ngoài 3lần/ngày và phân lỏng, không thành khuôn, mùi hôi. Ngoài ra có những biểu hiện khác như: đau bụng, nôn ói, mệt mỏi, da khô lạnh, mắt trũng…
Các biện pháp xử trí:
Nếu mất nước đáng kể, bồi phụ nước cho người nhiễm: uống dung dịch ORS theo nhu cầu, nếu không có ORS có thể cho người bệnh uống nước gạo rang hoặc nước cháo muối.
Không nên uống các đồ uống có đường, có gas, cà phê, nước trà thảo mộc. Đối với trẻ em cần tiếp tục cho trẻ bú như thường.
Cho ăn các thức ăn dễ tiêu, giàu dinh dưỡng, ăn ít một và nhiều lần. Thức ăn phải được nấu chín kỹ và không bị ôi thiu.
Rửa hậu môn bằng nước ấm và xà phòng sau mỗi lần đi ngoài.
Kiểm tra các vết sước quanh hậu môn và xử lý bằng dung dịch sát trùng nhẹ như nước muối loãng hoặc dung dịch xanh mêtilen.
Dùng các thuốc tiêu chảy theo đơn của thầy thuốc.
Những trường hợp tiêu chảy nặng, kéo dài hoặc kèm theo nôn, sốt cao, đi ngoài phân lẫn máu, phải đưa bệnh nhân vào viện để tiện theo dõi và cấp cứu kịp thời.
13. Phòng ngừa và điều trị tổn thương ngoài da như thế nào ở người nhiễm HIV/AIDS
Tiến hành rửa nơi thương tổn đều đặn bằng dung dịch thuốc tím loãng, sạch, nước muối pha loãng, tốt nhất là nước muối đóng chai. Sau khi rửa phải thấm khô.
Chú ý:
Dịch tiết hoặc máu từ vết thương là nguồn lây, do vậy trước khi tiến hành lau rửacho bệnh nhân cần phải đi găng để tránh tiếp xúc với máu hoặc dịch tiết tại nơi tổn thương.
Tổn thương cần được để hở thường xuyên nhằm giúp vết thương mau khô và lành. Nếu vết thương có mủ, máu thì nên rửa bằng thuốc tím, rồi băng nhẹ bằng gạc mềm, không nên băng quá chặt.
Khi bệnh nhân ốm nặng, cần xoa bóp nhẹ nhàng và thay đổi tư thế thường xuyên cho bệnh nhân tránh bị loét các vùng tỳ đè.
Nên chuyển đến bệnh viện khi vết thương chảy dịch nâu, mùi hôi kèm theo sốt, đau tăng hoặc khi bệnh nhân bị Zona ảnh hưởng tới mắt hoặc da nổi cục cứng nhiều nơi, màu sắc thay đổi.
14. Bạn làm gì khi người nhiễm HIV/AIDS bị ho và khó thở?
Xử trí bệnh nhân ho:
Khuyến khích người bệnh ngồi dậy, đi lại, vận động, để tránh hiện tượng ứ đọng dịch trong phổi.
Nếu thể trạng yếu, có thể vỗ nhẹ và đều vào lưng bệnh nhân hoặc xoa bóp vùng lưng quanh phổi vừa giúp phổi hoạt động tốt vừa giúp long đờm.
Khuyến khích người bệnh ho, khạc hết đàm; khi ho phải dùng vải hoặc khăn che miệng, sau khi ho phải rửa tay và giặt khăn che miệng hoặc loại bỏ.
Chỉ nên làm dịu cơn ho bằng uống các đồ uống như trà mật ong nóng, trà thảo dược để giữ họng ấm. Không nên dùng thuốc giảm ho cho trẻ dưới 5 tuổi.
Xử trí khi bệnh nhân khó thở:
Cần phải có mặt thường xuyên bên cạnh bệnh nhân. Khó thở nói lên tình trạng bệnh nặng ở đường hô hấp, hoặc suy hô hấp. Đánh giá tình trạng khó thở bằng nhịp thở (từ 24 lần trở lên, nếu là người lớn), mức độ tím tái và ghi vào sổ theo dõi.
Đặt bệnh nhân ở tư thế nửa nằm, nửa ngồi, thả lỏng các cơ và hít sâu chậm rồi thở ra từ từ.
Làm thông thoáng đường thở bằng cách khuyến khích xù mũi, khạc đờm, uống nhiều nước để dờm không dính…. Cho thuốc làm long đờm (ambroxol)
Khi bệnh nhân có những biểu hiện khó thở nặng, phải có sự giúp đỡ của cán bộ y tế và nếu cần đưa bệnh nhân đến bệnh viện.
Chúng tôi phòng chống HIV 